برای توضیح نقش بازرسین در شرکتهایی سهامی خاص لازم است که مروری داشته باشیم بر دو نقش اصلی در این نوع شرکت، نقش اول و عمده در این شرکتها که سهام داران هستند و نقش بعدی که با اکثریت آرای سهام داران انتخاب می شوند مدیران می باشند که پس از انتخاب مدیران توسط سهام داران سهام داران ملزم به عدم دخالت در اداره امور توسط مدیران می باشند، اما در این میان گروه سومی که از آنان به عنوان بازرس یاد شده است وظیفه نظارت بر اعمال و تصمیمات مدیران را دارند ،بازرسین که از سال 1311 با عنوان مفتش وارد عرصه شرکتها شدند ودر بعدها از سال 1347 عبارت امروزی بازرس برای آنان استفاده شد .
در واقع بازرس رکنی از ارکان شرکت است که قانون وظایف او را معین کرده است و با اینکه مجمع عمومی او را انتخاب می کند از مجمع عمومی و هیئت مدیره مستقل است.
و در رابطه با وظایف بازرسین باید اشاره نمود که فعالیت بازرس در شرکت در نهایت به نفع تمامی افرادی است که به طریقی با شرکت همکاری می نمایند اعم از سرمایه گذارن ،سهام داران، مدیران و حتی مشتریان با توجه به این نکته این راه حل که مجمع عمومی در هر موقع می تواند بازرسان را عزل کند ( ماده 144ل ق 1347 ) راه حل درستی به نظر نمی رسد.
چنانچه ماده 148 اصلاحيه قانون تجارت، وظيفه اصلي بازرس قانوني هر شركت را «تضمين حقوق صاحبان سهام طبق قانون و اساسنامه شركت» تعيين كرده است.
در بخشي از اين ماده آمده است:
«بازرسان بايد اطمينان حاصل نمايند كه حقوق صاحبان سهام در حدودي كه قانون و اساسنامه شركت تعيين كرده است، به طور يكسان رعايت شده باشد و در صورتي كه مديران اطلاعاتي برخلاف حقيقت در اختيار صاحبان سهام قرار دهند، بازرسان مكلفند كه مجمع عمومي را از آن آگاه سازند.»
بنا بر ماده 144 لایحه اصلاحی 1347حضور حداقل یک بازرس در شرکتهای سهامی خاص اجباری می باشد و انتخاب بیشتر از یک بازرس در صورت نیاز برای شرکتهای بزرگتر اختیاری است همچنین انتخاب یک بازرس علی البدل برای شرکت ضروری می باشد تا در صورت بروز مواردی مانند : معذوریت، فوت، استعفا یا سلب شرایط و یا عدم قبولی سمت از طرف بازرس یا بازرسان برای اداره پست بازرسی دعوت شوند البته توجه داشته باشید که با پایان زمانی که برای بازرس اصلی در نظر گرفته شده است مهلت کاری عضو علی البدل نیز پایان می پزیرد.
انتخاب اولین بازرسان در شرکتهای سهامی عام با مجمع عمومی موسس (مادده 145ناظر بر ماده 17 لایحه اصلاحی 1347) و در شرکتهای سهامی خاص با سهامداران است که طی صورتجلسه ای باید به امضای کلیه سهامداران برسد (ماده 145 ناظر بر بند 3 ماده 20 لایحه قانونی 1347)
در طول حیات همه شرکتهای سهامی انتخاب بازرس یا بازرسان با مجمع عمومی عادی است مواد 144 و 146 لایحه اصلاحی 1347.
البته در اگر مجمع عمومی بازرسی تایین نشده باشد و یا بازرس و یا بازرسین از ارائه گزارش امتناع بورزند رئیس دادگاه شهر و یا شهرستان مربوطه بنا به تقاضای افراد ذی نفع به تعداد مقرر در اساسنامه بازرس تعیین خواهد کرد تا به انجام امور محوله بازرسین بپردازند .
توجه داشته باشید که انتخاب اشخاصی که مشمول ماده 147 لایحه 1347 می شوند نه توسط مجمع عمومی میسر است و نه توسط دادگاه مواردی که در این قانون بدان اشاره شده است عبارتند از:
1-اشخاص مذکور در ماده 111 این قانون,
2-مدیران و مدیر عامل شرکت,
3-اقربای سببی و نسبی مدیر عامل تا درجه سوم از طبقه اول و دوم,
4-هرکسی که خود یا همسرش از اشخاص مذکور در بند 2 موظفا( یعنی به قرارداد کار)حقوق دریافت می دارد.
اطلاعاتی در رابطه با چیستی نقش بازرس در شرکتهای سهامی خاص در اختیار شما قرار گرفت در مقالات بعدی به تفکیک به وظایف بازرسین در شرکتهای شهامی خاص می پردازیم آن را بررسی می نماییم.


نقش بازرس در شرکت های سهامی خاص