وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ «۶۱»
و اگر (دشمنان) به صلح تمایل داشتند، (تو نیز) تمایل نشان بده و بر خداوند توکّل کن، همانا او شنوا و داناست.
نکته ها:
* حضرت علی علیه السلام به مالک اشتر می‌نویسد: «لا تدفعنّ صُلحاً دعاک الیه عَدوّک و للّه فیه رضا فانّ فی الصلح دعه لجنودک و راحهً من همومک و أمناً لبلادک و لکن الحذَر کل الحذَر من عدوّک بعد صُلحِه، فان العدوّ ربّما قارب لیتغفّل» [۱۴۲]صلح پیشنهادی دشمن را رد مکن، ولی پس از صلح هوشیار باش و از نیرنگ دشمن برحذر باش، چون گاهی نزدیکی دشمن، برای غافلگیر کردن است!
پیام ها:۱-مسلمانان باید در اوج قدرت باشند تا تقاضای صلح، از سوی دشمن باشد.«وَ إِنْ جَنَحُوا»۲-اسلام، جنگ طلب نیست. وَ إِنْ جَنَحُوا ... فَاجْنَحْ۳-فرمان جنگ و پذیرش صلح، با پیامبر خدا و از اختیارات رهبری جامعه اسلامی است. «فَاجْنَحْ» نفرمود: «فاجنحوا»۴-از موضع قدرت، سوء استفاده نکنید. «فَاجْنَحْ»۵-در پذیرش پیشنهاد صلح، بر خدا توکّل کنید. «فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ»۶-در پذیرش صلح، هم احتمال خطر و توطئه است، هم زخم زبان برخی دوستان، ولی باید بر خدا توکّل کرد. «تَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ»۷-ایمان به شنوایی مطلق و علم فراگیر خداوند، زمینه ساز توکّل انسان به اوست.«تَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»وَ إِنْ یُرِیدُوا أَنْ یَخْدَعُوکَ فَإِنَّ حَسْبَکَ اللّهُ هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ «۶۲»
و اگر (دشمنان) بخواهند با تو نیرنگ کنند، قطعاً خداوند تو را بس است، اوست که با امداد‌های خویش و حمایت مؤمنان، تو را یاری کرده است.
نکته ها:
* این آیه را باید در کنار آیه‌ی ۵۸ در نظر گرفت که اگر رهبر مسلمانان با شواهد و قرائنی، یقین به خدعه‌ی دشمن در سایه‌ی صلح داشت، حساب دیگری دارد، ولی در صورت احتمال حسن نیّت، باید با هوشیاری آن را بپذیرد.
* در برخی روایات، نصرت الهی، به پشتیبانی حضرت علی علیه السلام از آن حضرت تفسیر شده است. در کتاب ابن عساکر از ابوهریره روایت شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «بر عرش الهی نوشته شده است: «لا اله الاّ أنا وحدی لا شریک لی، محمّد عبدی و رسولی، ایّدته بعلیّ» معبودی جز من نیست و شریکی ندارم و محمّد بنده و فرستاده‌ی من است، او را به وسیله‌ی علی علیه السلام یاری کرده ام؛ و این همان سخن خداست که فرمود: ««هو الّذی ایّدک بنصره و بالمؤمنین فکان النّصر علیّاً»
پیام ها:
۱-رهبری جامعه‌ی اسلامی باید پیشنهاد صلح دشمن را بپذیرد تا مسلمانان جنگ طلب معرّفی نشوند، امّا هوشیار باشد تا فریب نخورد. إِنْ جَنَحُوا ...
فَاجْنَحْ ... وَ إِنْ یُرِیدُوا أَنْ یَخْدَعُوکَ (یعنی احتمال خدعه وجود دارد)۲-اگر مردم آماده باشند و لطف خدا شامل شود، همه‌ی توطئه‌های دشمن خنثی می‌شود. «فَإِنَّ حَسْبَکَ اللّهُ»۳-اگر ما به وظیفه‌ی خود عمل کنیم، نباید از مشکلات بترسیم، چون خداوند، گشاینده‌ی مشکلات است. «أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ»۴-امداد‌های الهی و حمایت‌های مردمی، به اراده‌ی خداوند در جهت یاری شماست. «أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ»۵-حمایت مردم، با اراده و خواست الهی کارساز است. فَإِنَّ حَسْبَکَ اللّهُ هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ ... بِالْمُؤْمِنِینَ۶-استمداد از مردم، بدون غفلت از خداوند، شرک نیست. «أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ»۷-مردم، بازو و پشتیبان رهبرند. أَیَّدَکَ ... بِالْمُؤْمِنِینَوَ أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً ما أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لکِنَّ اللّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ «۶۳»
و (خداوند) میان دل‌های آنان (مؤمنان) الفت داد، اگر تو همه‌ی آنچه را در زمین است خرج می‌کردی، نمی‌توانستی میان قلوبشان محبّت و الفت پدید آوری، ولی خداوند میان آنان پیوند داد، چرا که او شکست ناپذیر و حکیم است.