وزارت راه و شهرسازی یکی از وزارت‌خانه‌های دولت ایران است. در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با رأی مجلس و تایید شورای نگهبان وزارت راه و ترابری با وزارت مسکن و شهرسازی ادغام شده وزارت راه و شهرسازی را تشکیل داد.
این وزارت مسئول اداره امور حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی در محدوده داخلی کشور و ازتباطات ترابریمیان ایران و دیگر کشورهای جهان بود.
هدف وزارت راه و ترابری عبارت بود از پیریزی سیاست جامع و هماهنگ برای ترابری کشور، توسعه، تجهیز، گسترش، نگاهداری و ایجاد تاسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعه اقتصادی، اجتماعی وعمرانی و دفاع ملی. بدین ترتیب احداث راه‌های ارتباطی کشور اعم از زمینی (راه وراه‌آهن) و راه‌های آبی و فراهم آوردن وسایل ترابری و تنظیم مقررات استفاده صحیح از آنها- تامین ترابری کشور جزو هدف اساسی این وزارت محسوب می‌شد.
هم‌اکنون عباس آخوندی وزیر این وزارتخانه است.
اهداف[ویرایش]
- تامین راه‌های کشور اعم از زمینی ( راه و راه‌آهن ) و راه‌های دریائی و هوائی.
- اداره امور ترابری کشور، پیریزی سیاست جامع هماهنگ برای آن و ایجاد توسعه، تجهیز، گسترش و نگاهداری تاسیسات زیربنائی آن با توجه به مقتضیات توسعه اجتماعی، اقتصادی، عمرانی و دفاع ملی.
وظایف اساسی قبل از ادغام[ویرایش]
وزارت راه و ترابری[ویرایش]
- مطالعه، تهیه و تنظیم برنامه‌های جامع و هماهنگ به‌منظور تعیین خط‌مشی‌های اجرائی در زمینه ترابری کشور و اجرای آنها.
- احداث، توسعه، بهره‌بردرای و نگاهداری راه‌ها، راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها.
- تهیه و تنظیم ضوابط و معیارهای لازم برای احداث و نگاهداری تاسیسات زیربنائی با توجه به مقتضیات و پیشرفت‌های وسائل ترابری و نظارت بر اجرای آنها.
- بررسی روش‌های ساختمان، نگاهداری و بهرهبرداری راه‌ها، راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها.
- طبقه‌بندی کلیه تاسیسات زیربنائی و تعیین مشخصات فنی و مهندسی آنها و همچنین تعیین تشکیلات و دستگاه‌هایی که باید از هر یک از آنها نگاهداری نمایند.
- تعیین مشخصات مجاز وسائل ترابری در بهرهبرداری از تاسیسات زیربنائی ترابری و جلوگیری از بهرهبرداری وسائل ترابری خارج از مشخصات مذکور در استفاده از تاسیسات مزبور.
- بررسی در باره راه‌های ترابری بین‌المللی و نحوه ارتباط با آنها و عنداللزوم پیشنهاد قراردادهای دو جانبه با دولتها و موسسات خارجی.
- بررسی نیازمندی‌ها و شناسائی مجموع قدرت و ظرفیت ترابری کشور اعم از راه‌ها، راه‌آهن، راه‌های آبی، راه‌های هوائی و خطوط لوله بمنظور تهیه برنامه‌ها و ارائه توصیه‌های لازم به سازمان‌های مربوط.
- ایجاد، نگاهداری و بهرهبرداری از خطوط پایگاه‌های مواصلاتی اختصاصی زمینی، دریائی و هوائی با توجه به برنامه‌ها و نیازمندی‌های ترابری کشور.
- بررسی و ارائه پیشنهادهای لازم با سازمان‌های مربوط درباب سیاست نرخ‌گذاری خدمات جنبی آن.
- تعیین ضابطه‌ها و معیارهای فنی، اقتصادی و ایمنی ترابری در راه‌های زمینی، دریائی و هوائی و نظارت بر اجرای آنها.
- تعیین ضابطه‌ها و معیارهای لازم برای ایجاد، اداره و توسعه موسسات ترابری اعم از آنکه در داخل و یا در خطوط بین‌المللی فعالیت داشته باشند و نظارت بر فعالیت آنها.
- تهیه طرح مقررات و آئین‌نامه‌های مربوط به صدور اجازه تاسیس موسسات دفاتر شعبه‌ها و نمایندگی‌های ترابری خارجی که در کشور فعالیت می‌کنند و نظارت بر فعالیت آنها با جلب نظر وزارت کشور.
- تعیین ضابطه‌ها و معیارهای لازم به‌منظور تنظیم امور مربوط به ترابری سازمان‌های دولتی به استثنای نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، با همکاری دستگاه‌های مربوط و ایجاد هماهنگی و تمرکز امور مذکور.
- تعیین ضوابط و معیارها و اتخاذ سیاستهای لازم برای تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در امور مربوط به ترابری.
- بررسی در زمینه حریم‌های تاسیسات زیربنائی ترابری و تهیه و تنظیم مقررات مورد نیاز برای پیشنهاد به مراجع صلاحیت‌دار و نظارت بر اجرای آنها.
- بررسی نیازمندی‌های کشور از نظر خدمات خاکشناسی و شناسائی مصالح ساختمانی و تجهیز و توسعه آزمایشگاه‌های مربوط و عرضه و فروش خدمات به بخش عمومی و خصوصی از طریق آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک.
- بررسی نیازمندی‌های کشور از نظر شناسائی راه‌های آبی و دریا و اقیانوسها و شناسائی ایجاد تجهیز و توسعه تشکیلات سازمان‌های لازم عرضه و فروش آن به بخش عمومی و خصوصی.
- انجام کلیه امور مربوط به خدمات هواشناسی کشور وارائه آنها به بخش عمومی وخصوصی.
- تصدی حمل‌ونقل هوائی مسافر و بار و محمولات پستی در داخل و خارج کشور و عرضه و فروش خدمات در این زمنیه به بخش عمومی و خصوصی از طریق هواپیمائی جمهوری اسلامی ایران و شرکت خدمات هوائی کشور (آسمان).
- اجاره دادن ماشین‌آلات مختلف راهسازی، ساختمانی که قانون را در اختیار وزارت راه و ترابری می‌باشد و یا از محل بودجه طرح‌های عمرانی خریداری شده‌است به پیمانکاری طرف قرارداد به‌منظور ایجاد تسهیلات و توسعه خدمات راهسازی.
- تهیه آئین‌نامه‌های مجازات خلافی با موافقت وزارت دادگستری و وزارت کشور و پیشنهاد قوانین و مقررات لازم درباره رسیدگی به موارد تخلف از مقررات ترابری کشور.
- ترتیب کادر متخصص و فنی مورد نیاز برای استفاده صحیح از وسائل و ماشین‌آلات جدید.
- تشکیل واحدهای مطالعاتی و تحقیقاتی لازم برای انجام وظایف بالا.
وزارت مسکن و شهرسازی[ویرایش]
- تعیین مراکز جمعیتی وتعادل مطلوب بین جمعیت و وسعت شهرها در سطح کشور به منظور برنامه ریزی عمران منطقه‌ای و استفاده بهتر از منابع سرزمین نظیر خاک و آب و جلوگیری از ایجاد مشکلات شهری در اثر رشد و توسعه ناموزون آنها و در نتیجه اتلاف منابع اقتصادی و انسانی کشور.
- تامین رفاه اجتماعی در زمینه مسکن.
- کمک به حفظ تعادل اقتصادی از طریق اعمال سیاستهای تشویقی و استفاده از سرمایه‌گذاری درامر ساختمان.
- تامین رفاه کارکنان دولت از طریق احداث خانه‌های سازمانی .
- راهبری تحقیقات ساختمانی بمنظور ایمن سازی ساختمانها در قبال حوادث طبیعی، استفاده بهتر از منابع و مصالح محلی وافزایش کیفیت مصنوعات ساختمانی.
- هماهنگی وتمرکز درتهیه واجرای طرحها وساختمانهای دولتی.
احداث راه[ویرایش]
ساختن و نگهداری راه‌های شوسه در کشور وسیع و کوهستانی ایران چون هزینه زیادی داشته‌است، لذا تا مقارن جنگ جهانی اول راه‌های ایران به همان وضع سابق باقی بود و همان راه‌های کاروان‌رو را شامل می‌شد ولی از سال ۱۲۹۹ هجری شمسی دولت اقدام به احداث راه شوسه به معنای امروزی آن نمود و می‌توان تاریخ شروع ساختمان راه‌های شوسه را از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴دانست.
تا این زمان اعتبارات راهسازی و راهداری از طریق اخذ باج یا حق‌العبور در راه‌های شوسه تامین می‌گردید و مبلغ آن حداکثر به ۳۰۰٬۰۰۰ تومان می‌رسید. در ۱۱ فروردین سال ۱۳۰۱، اداره کل طرق و شوراع در وزارت فوائد عامه تشکیل و مامور ساختن و نگاهداری راه‌های کشور شد. در سال ۱۳۰۴ با پیشنهاد دولت وقت و تصویب دوره پنجم مجلس شورای ملی دریافت حق‌العبور در راهدارخانهها ممنوع و مقرر شد از وزن غیرخالص صادرات و واردات مملکتی مالیاتی بعنوان مالیات راه دریافت شود.
و به این ترتیب اعتبار سالانه به ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ تومان رسیده و راه‌های کشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسئولیتی را برای اداره امور و تعمیر و نگهداری راه‌ها معین کردند. در این تقسیمات راه‌ها به ده ناحیه منقسم و هر یک شماره‌گذاری شد و تحت نظر یک نفر اداره می‌شد. در سال ۱۳۰۵ برنامه مدونی تحت عنوان «پروژه پیشنهادی ساختمان طرق در ایران» جهت راهسازی تدوین گردید. مدت این پروژه ۹ سال و مخارج آن ۴۵ میلیون تومان پیش‌بینی شده بود. در این برنامه ساختمان ۱۷۰۲۱ کیلومتر راه شوسه درجه ۱ و ۲ و ۳ پیش‌بینی شده بود، این پروژه اولین برنامه ساختمان راه‌های شوسه در ایران است.
توجه به توسعه راه‌ها موجب گردید در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ اداره کل طرق و شوارع بموجب قانونی که ازمجلس شورای ملی گذشت بصورت یک وزارتخانه مستقل بنام «وزارت طرق و شوارع» درآید. اصول وظایف وزارتخانه مذکور طبق ماده دوم این قانون «مراقبت در ایجاد و نگهداری راه‌های آهن و شوسه و تنظیم و توسعه کشتیرانی و اداره کردن امور بندری است» و سپس در سال ۱۳۱۵ با عنوان «وزارت راه» مامور احداث و نگاهداری راه‌ها، راه‌آهن و اداره امور بندری و کشتیرانی کشور گردید.
از آغاز جنگ جهانی دوم طی مدتی قریب به بیست و دو سال یعنی تا بهمن ماه ۱۳۴۱، اجرای برنامه‌های عمرانی کشور آغاز گردید و وزارت راه نیز هماهنگ با این تحولات برنامه‌های راهسازی و نگاهداری راه‌های ساخته شده، توسعه راه‌آهن و گسترش و تجهیز بنادر و فرودگاه‌های کشور را هم گام با پیشرفت‌های سریع سایر ارکان کشور دنبال کرده‌است.
بموجب قانون تغییر نام مصوب ۲۴ تیر ۱۳۵۳، نام «وزارت – راه» به «وزرات راه و ترابری» تغییر نام یافت و با تشکیلات جدید، اعتبارات بیشتر و وظایف وسیع‌تری به فعالیت پرداخت.
تاریخچه وزارتخانه[ویرایش]
ساختار و سازمان وزارت راه و ترابری در طول مدتی که از فعالیت آن می‌گذشته‌است به دلیل ضرورت‌های ملی به دفعات دچار تغییر و تحول گشته‌است. روند این تحول را می‌توان به دوره‌های زیر تقسیم‌بندی نمود:
وزارت فوائد عامه[ویرایش]
در سال ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه تاسیس شد و امور مربوط بر احداث راه، پل و راهداری برعهده وزارتخانه مذکور گذاشته شد. این وزارتخانه تدریجاً در سال‌های پس از تاسیس به وظائف دیگری مانند تجارت و فلاحت پرداخته که به همین دلیل بعدها به نام فوائد عامه و تجارت و فلاحت تغییر نام یافته‌است. هزینه‌های راهسازی در این دوران با اخذ «باج راه» که در راهدارخانهها گرفته می‌شده تامین می‌گردید و این مبلغ سالیانه از سه میلیون ریال تجاوز نمی‌کرد.
اداره کل طرق و شوارع[ویرایش]
از سال ۱۳۰۱ اداره‌ای به نام «اداره کل طرق و شوارع» در وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه به منظور اقدام موثر برای ساختمان راه‌ها، نگهداری و بهرهبرداری تشکیل گردید. اداره کل طرق و شوارع، راه‌های کشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسئولیتی برای اداره امور تعمیر و نگهداری آنها معین کرد.
تشکیل وزارت طرق و شوارع[ویرایش]
در سال ۱۳۰۸ به موجب قانونی که از مجلس شورای ملی گذشت، اداره کل طرق و شوارع به وزارت طرق و شوارع تبدیل شد. با تاسیس وزارت مذکور راهسازی در ایران گسترش یافت و با امکاناتی که تدریجاً فراهم شد برنامه‌ها و پروژه‌های راهسازی ادامه پیدا کرد.
تشکیل وزارت راه[ویرایش]
در سال ۱۳۱۵ وزارت طرق و شوارع با تصویب مجلس شورای ملی به وزارت راه تغییر نام یافت.
تغییر نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری
در تاریخ ۱۶ تیر ۱۳۵۳ به‌منظور اعمال سیاست جامع و هماهنگ برای ترابری کشور و توسعه و تجهیز، گسترش، نگاهداری و ایجاد تاسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعه اجتماعی، اقتصادی و عمرانی و دفاع ملی با رعایت قوانین مربوط نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری تغییر یافت.
ادغام و جابه‌جایی
طبق برنامهٔ پنجم توسعه برای کوچک‌سازی دولت قرار بود که وزارت‌خانه‌های دولت از ۲۱ (که پس از تشکیل وزارت ورزش و جوانان به ۲۲ تا رسید) به ۱۷ تا بکاهد. برای همین دولت تصمیم گرفت که فرایند ادغام چند وزارتخانه را آغاز کند؛ از جمله ادغام وزارت راه و ترابری در مسکن و شهرسازی. از این رو ماجرا در هیئت دولت تصویب شد و آمادهٔ ارایه به مجلس.[۱]
پس در آغاز ادغام دو وزارت‌خانهٔ راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در هیئت دولت تصویب شد و وزارت امور زیربنایی نام گرفت. در آن هنگام وزارت راه و ترابری پس از استیضاح وحید بهبهانی هنوز زیر دست رییس‌جمهور بود. وی همان وزیر مسکن و شهرسازی علی نیکزاد را به سرپرستی وزارت گماشت و برای وزارت امور زیربنایی به مجلس معرفی کرد.[۲]
در ۴ خرداد ۱۳۹۰ لایحهٔ وظیفه‌ها و اختیارات وزارت را به مجلس دادند.[۳]
۱۱ خرداد مجلس به ادغام وزارت‌خانه‌های راه و ترابری، مسکن و شهرسازی و ارتباطات و فناوری اطلاعاترای داد و وزارت امور زیربنایی و ارتباطات رای داد[۴] که شورای نگهبان، چون دولت ادغام وزارت ارتباطات با این دو را تصویب نکرده‌بود، رد کرد.
در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با تصویب مجلس شورای اسلامی و در ۱ تیر تایید شورای نگهبان قانون اساسی[۵]، وزارت راه و ترابری با وزارت‌خانهٔ مسکن و شهرسازی ادغام شد و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از او بیرون رفت[۶]، و با تصویب مجلس تغییر نام آن را[۷]، وزارت راه و شهرسازی درست شد. پس همهٔ وظیفه‌های دو وزارتخانه و وزیرهایشان به وزارت نوین و وزیر او رسید.[۸]
وزیران راه و ترابری[ویرایش]
دوران پهلوی[ویرایش]
| سال |
نام |
کابینه |
|---|
|
رجبعلی منصور |
محمود جم |
|
عبدالحسین هژیر |
علی سهیلی |
|
منوچهر اقبال |
عبدالحسین هژیر |
|
سرلشکر جسن ارفع |
حسین علا |
|
جواد بوشهری |
محمد مصدق |
|
منوچهر اقبال |
احمد قوام |
|
داور رجبی
جهانگیر حق شناس |
محمد مصدق |
|
غلامعلی میکده
سرلشکر عباس گرزن |
فضل‌الله زاهدی |
|
سرلشکر ولی انصاری |
حسین علا |
|
سرلشکر ولی انصاری |
منوچهر اقبال |
|
سرلشکر ولی انصاری
ابوالحسن بهنیا |
جعفر شریف امامی |
|
جمال گنجی |
علی امینی |
|
داود رجبی
نصرت الله معینیان
حسن شالچیان |
اسدالله علم |
|
محمود کشفیان
حسن شالچیان |
حسنعلی منصور |
|
حسن شالچیان |
امیر عباس هویدا |
|
حسن شالچیان |
امیر عباس هویدا |
|
حسن شالچیان
جواد شهرستانی |
جمشید آموزگار |
|
جواد شهرستانی
ابراهیم فرح بخشیان |
جعفر شریف امامی |
|
مرتضی صالحی
عباس صفویان |
غلامرضا ازهاری |
|
حسن شالچیان |
شاپور بختیار |
- یوسف طاهری قزوینی (۱۳۵۷ - ۱۳۵۸)
- موسی کلانتری (۱۳۵۸ - ۱۳۶۰)
- احمد امری (۱۳۶۰) (سرپرست)
- هادی نژادحسینیان (شهریور ۱۳۶۰ - ۱۳۶۴)
- محمد سعیدی‌کیا (۱۳۶۴ - ۱۳۷۲)
- اکبر ترکان (۱۳۷۲- ۱۳۷۶)
- سید محمود حجتی (۱۳۷۶ - ۱۳۷۹)
- رحمان دادمان (۱۳۷۹ - ۱۳۸۰)
- صادق افشار (۱۳۸۰) (سرپرست)
- احمد خرم (۱۳۸۰-۱۳۸۳)
- محمد رحمتی (۱۳۸۳ - ۱۳۸۷)
- حمید بهبهانی (۱۳۸۷ - ۱۳۸۹)
معاونت‌های ستادی[ویرایش]
- معاونت برنامه ریزی و اقتصاد حمل و نقل
- معاونت توسعه مدیریت و منابع
- معاونت آموزش، تحقیقات و فناوری
- معاونت امور مجلس و هماهنگی استانها
پیوند به بیرون[ویرایش]
- وبگاه وزارت راه و شهرسازی حوزهٔ راه و ترابری
- وبگاه وزارت راه و شهرسازی حوزهٔ مسکن و شهرسازی
