بخت گشایی دختران در قدیم

تهرانیان قدیم برای آنكه دختران شان زودتر راهی خانه شوهر شوند و به قولی بخت شان بازگردد آداب و رسوم خاصی داشتند كه ذكرش خالی از لطف نیست.
یکی از اعتقادات تهرانیان قدیم، در بخت‌گشایی دختر، این بود که وقتی پنبه زنی را به خانه می‌آوردند، و مشغول کار می‌شد، پس از مدتی که کار می‌کرد، با تمهیدی از او می‌خواستند که دست از کار بکشد و برای صرف چای به داخل خانه آید، در این زمان به سرعت دختر دم بخت را می‌آوردند و به طوری که پنبه زن نبیند، دختر را از میان کمان پنبه زنی عبورش می‌دادند و اعتقاد داشتند که به زودی زه کمان هنگام کار پنبه‌زن پاره می‌شود و به این ترتیب بخت دخترشان هم باز می‌گردد.یا عقیده دیگر این که هرگاه قرار بود، قصابی برای کشتن گوسفند نذری به خانه همسایه رود، مادر دختر چادر دخترش را برداشته، نزد قصاب می‌رفت و از او خواهش می‌کرد که پس از سر بریدن گوسفند، چادر دختر را از توی روده آن عبور دهد. با این امید که وقتی دختر چادر را سر کرد، به زودی بختش باز شود.البته دستمزد قصاب هم در این ماموریت جدا از پول یک کله قند با ارزش بوده است.
کارهای زیادی در این زمینه انجام می‌شد که شرح مفصل همه آنها مدت‌ها زمان می‌خواهد که امکانش نیست، اما به قدر اشاره شنیدن آن‌ها خالی از لطف نیست.بنابراین فهرست وار اعتقادات تهرانی‌ها را در بخت گشایی دخترشان برمی‌شماریم:
1-توپ مروارید: توپ مروارید، توپ مفرغ بزرگی روی دو چرخ بر بالای سكویی در میدان توپخانه (سپه سابق) قرار داشت كه دختران جهت بخت گشایی از زیر لوله توپ رد می شدند یا رویش سر می خوردند و برخی نیز در كنارش دخیل می بستند و اشعاری را زمزمه می كردند.توپ مروارید ماجراهای دیگری را نیز به خود اختصاص داده بوده كه عده ای آن را منتسب به غنایم جنگی نادرشاه می دانستند كه از هند به شیراز و سپس به تهران نقل مكان كرده. برخی نیز معتقد بودند این توپ، توپی است كه در دوره صفویه، شاهان صفوی از پرتغالی ها غرامت گرفته اند، اما تاریخ ساخت آن توپ كه رویش حك شده بود، زمان پادشاهی فتحعلی شاه قاجار را نشان می دهد.2- پیراهن مراد:روز بیست وهفتم ماه رمضان نزد تهرانیان به نام روز پیراهن مراد معروف بود. اگر كسی این پیراهن را كه با پول گدایی دوخته می شد، می پوشید تا سال دیگر حاجت و مرادش برآورده می شد. داستان از این قرار بود كه دختران دم بخت از روز اول ماه رمضان دور كوچه و محله ها به راه می افتادند و از مردم گدایی می كردند و شب بیست وهفتم از صبح زود، چرخ خیاطی ها را به مسجد سپهسالار می بردند و با پارچه سفیدی كه از آن پول می خریدند بین دو نماز ظهر و مغرب مشغول دوختن پیراهن می شدند و بعد از آن زمان، پیراهن مراد را می پوشیدند.
3-سبزه گره زدن:گره زدن سبزه در روز سیزدهم فروردین از جمله رسومی بود كه تمام دختران دم بخت به آن پایبند بودند كه حتی امروز نیز دیده می شود. دختران در این روز دو ساقه سبز را به هم هفت گره می زدند و نیت و حاجت شان را بیان می كردند. در هنگام گره زدن نیز دختران دلهره داشتند كه مبادا گره پاره شود كه در صورت پاره شدن، حاجت شان روا نمی شد.
4-سركتاب بازكردن:از دیگر رسومی كه تهرانی های قدیم به آن پایبند بودند، این بود كه مادران، دختران شان را بی خبر نزد رمال و دعا نویس می فرستادند و از آنها می خواستند برای گشودن بخت دخترشان سركتاب باز كنند.
5-باز كردن قفل:دخترهای دم بخت در منزل یكی از خویشان خود را قفل می كردند و چند متر دورتر از خانه می ایستادند و از رهگذران، مردانی كه نام شان محمد یا علی بود، می خواستند كه با كلید قفل در را باز كنند.
6-حوضچه دباغخانه: از دیگر رسوم تهرانی ها كه تا دوران پهلوی نیز انجام می شد، این بود كه برای بخت گشایی، دختر خانه مانده را به گرد حوضچه پساب دباغخانه می گرداندند و حتی زمانی كه دباغخانه های تهران به حومه پایتخت منتقل شد، این رسم پابرجا بود.
7-حنای عروس:مادران از حنای سر عروس در مراسم حنابندان، به اندازه ای كوچك برمی داشتند و با نیت آنكه دختران شان عروس شوند بر سر آنها می مالیدند.
8-پلوی عروسی :دخترها، قیمه پلویی می پختند و ته مانده پلوی عروسی را با آن قاطی می کردند و به فقرا می دادند که بختشان باز شود.اما بعد از باز شدن بخت دختران داستان به همین جا ختم نمیشد چرا که در قدیم الایام، مراسم خواستگاری در تهران دارای رسم و رسومات خاص خود بوده است آیین ازدواج به این صورت بوده که مادر فردی که تصمیم به ازدواج و همسرگزینی داشته به تنی چند از زنانی که کارشان پرس و جو و یافتن دختر مناسب و مورد نظر است، می سپرد.اگر دختری با شرایط مناسب سراغ دارند به وی معرفی نمایند پس از مدتی یکی از این زنان دختری را انتخاب و به همراه یک یا چند نفر از زنان خانواده داماد سرزده به خانه او می رفتند تا دختر را ببینند.
دختر دم بخت و مورد نظر مدتی پس از ورود خواستگاران با کاسه ای آب وارد اتاقی که در آنجا خواستگاران نشسته بودند می شد و آب را به آنها تعارف می کرد و کناری می نشست، در این هنگام یکی از زنان خواستگار (که معمولاً مسن تر و با تجربه ترین بود) به نزد دختر رفته و چادر یا چارقد او را کنار می زد و دستی به سرش می کشید و موهایش را جابجا می کرد تا مطمئن شود دختر کم مو یا موهایش عاریتی نباشد.بعد از آن به نحوی زیرکانه از دهان، زیر بغل و بدنش، بو می کشید تا مطمئن شود آن دختر بوی بد نمی دهد.پس از طی این تشریفات و مورد پسند واقع شدن دختر، خواستگاران به خانه برگشته و آنچه را دیده و مشاهده کرده بودند با جوانی که قصد ازدواج داشت در میان می گذاشتند در صورت موافقت وی، پدر داماد همراه با چند تن از بزرگان و ریش سفیدان فامیل به خانه دختر رفته و به اصطلاح شیرینی می خوردند.
فردای آن روز مادر، خاله، عمه و دیگر اقوام نزدیک داماد برای «بله برون» به خانه عروس رفته و راجع به مهریه و روز عقد و مسائلی از این قبیل صحبت می کردند. پس از چند روز از طرف خانواده داماد هدایایی که در چندین و چند مجمعه قرار داده شده بود به منزل عروس فرستاده می شد که از جمله هدایا می توان به شیرینی و میوه های فصل اشاره داشت.
پس از خواستگاری و پسند طرفین و انجام مراسم «بله برون» قرار خرید وسایل عروس، گذاشته می شد. برای این خرید یک یا دو نفر از خانواده عروس و داماد انتخاب می شدند. معمولاً مادر و خواهر عروس و داماد از جمله کسانی بودند که حق حضور در مراسم خرید را داشتند.لازم به توضیح است این خرید بدون حضور عروس و داماد انجام شده و در عوض نمایندگان آنان به سلیقه خود وسایل مورد نیازشان را خریداری می کردند ضمن اینکه تمامی خرج خریدها به عهده داماد بود.
چند روز قبل از سر گرفتن مراسم عروسی، مراسم جهازبران بود.برای بردن جهیزیه چند نفر طبق کش به همراه چند قاطر اجیر شده تا جهیزیه عروس را به خانه داماد حمل کنند که عده ای نقاره زن نیز آنها را همراهی و در طول راه به هنرنمایی می پرداختند.قبل از رسیدن این گروه به خانه داماد، چند تن جلوتر به خانه داماد رفته و جاهایی از منزل داماد را که برای سکونت عروس در نظر گرفته شده بود نظافت و به اصطلاح آب و جارو می کردند.
هنگامی که جهیزیه به خانه داماد منتقل می شد فردی از طرف خانواده عروس صورت اسبابی را که آورده بودند به داماد نشان می داد و از وی رسید می گرفت علاوه بر آن دادن انعام به طبق کش ها و نقاره چی ها جزء وظایف داماد محسوب می شد طبق کش ها علاوه بر انعام مزبور اجازه داشتند نقل و پارچه های کف طبق ها را که به منظور تزیین، تدارک دیده شده بود برای خود بردارند. ضمن اینکه وسایل جهیزیه طبق توافقی که قبلاً میان خانواده های عروس و داماد صورت پذیرفته بود تهیه می شد.