اَلْآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً فَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَهٌ صابِرَهٌ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُوا أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اللّهِ وَ اللّهُ مَعَ الصّابِرِینَ «۶۶»
اکنون خداوند، (در امر جهاد) بر شما تخفیف داد ومعلوم داشت که در شما ضعف راه یافته است. پس اگر صد نفر از شما پایدار باشد، بر دویست نفر (از کفّار) پیروز میشود، و اگر از شما هزار نفر باشند، بر دو هزار نفر (از آنان) با خواست خداوند پیروز میشوند؛ و خداوند با صابران است.نکته ها:* مراد از «ضَعف» در آیه، ضعف در ایمان و روحیّه است، چون سپاه اسلام از نظر عِدّه و عُدّه، کم نشده بود.* در این آیه و آیهی قبل، به سه مسألهی روحی که عامل پیروزی است و نبود آن زمینه سازشکست است، اشاره شده است:صبر، ایمان و آگاهی. البتّه نقش اصلی در پیروزی، اذن و ارادهی خداست وگرنه در جنگ حُنین، با آن همه جمعیّت، مسلمانان شکست خورده و گریختند: أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ ... ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرِینَ* احکام متفاوت این آیه و آیهی قبل، در ارتباط با دو گروه مختلف و در شرایط متفاوت است، نه اینکه حکم اوّل نسخ و باطل شده باشدپیام ها:۱-در مدیریّت، گاهی باید به دلیل تغییر شرایط و متناسب با مخاطب، آیین نامهها تغییر کند و این منافات با قاطعیّت ندارد. «الْآنَ خَفَّفَ»۲-تعیین تکلیف و تغییر قانون، تنها به دست خداوند است. «خَفَّفَ اللّهُ»۳-ایمان، قابل کاهش و افزایش است. «أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً»۴-همه جا جمعیّتِ زیاد سبب قوی شدن روحیّه نیست، گاهی جمعیّت زیاد میشود، ولی روحیّه تنزّل پیدا میکند. «أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً»۵-در قانونگذاری باید به روحیّه و توان افراد نیز توجّه داشت. «خَفَّفَ اللّهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً»۶-عامل اصلی شکست، از درون است نه بیرون. «فِیکُمْ ضَعْفاً»۷-فرماندهان باید به روحیه، نشاط، ایمان و تصمیم سپاه اسلام توجّه داشته باشند. «عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً»۸-ضعف اراده، گاهی توان رزمی و روحی ده برابر را به دو برابر کاهش میدهد.(یعنی هشتاد درصد کاهش) «مائه یغلبوا مأتین» در حالی که در آیهی قبل آمده بود: «مِائَهٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً»۹-مسلمانان حتّی در حال ضعف روحیّه نیز باید دو برابر کافران قدرت داشته باشند. فِیکُمْ ضَعْفاً ... إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُوا أَلْفَیْنِ۱۰-به پیروزی خود مغرور نشویم که پیروزی با ارادهی اوست. «بِإِذْنِ اللّهِ»۱۱-انسان صابر، محبوب خدا و در پناه او و مشمول امدادهای الهی است. «وَ اللّهُ مَعَ الصّابِرِینَ»۱۲-شعار «واللّه مع الصابرین» باید در جبهههای جنگ و هرجا که نیاز به مقاومت و صبر است، تلقین شود. «وَ اللّهُ مَعَ الصّابِرِینَ»ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْری حَتّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا وَ اللّهُ یُرِیدُ الْآخِرَهَ وَ اللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ «۶۷»
هیچ پیامبری حقِ ّ. اسیر گرفتن ندارد، مگر بعد از آنکه در آن (منطقه و) زمین، غلبهی کامل یابد. شما (به خاطر گرفتن اسیر وسپس آزاد کردن با فدیه) به فکر متاع زود گذر دنیا هستید، ولی خداوند (برای شما) آخرت را میخواهد و خداوند، شکست ناپذیر و حکیم است.نکته ها:* «ثخن» به معنای ضخامت، غلظت و سنگینی است و در جنگ کنایه از استحکام و پیروزی و غلبهی آشکار و قدرتمندانه است.* این آیه، هشداری است که اسیر و فدیه گرفتن برای آزادی آنان و جمع غنائم جنگی، مسلمانان را از هدف اصلی باز ندارد و ناخودآگاه ضربه نخورند.پیام ها:۱-تعیین شیوهی جنگ و اسیر گرفتن، از وظایف پیامبر است. ما کانَ لِنَبِیٍّ ...۲-سنّت و سیرهی انبیای الهی این بوده است که تا پایگاهشان محکم نشده، نباید اسیر بگیرند. ما کانَ لِنَبِیٍّ ... حَتّی یُثْخِنَ۳-از خطر دنیاگرایی، حتّی برای مؤمنان نباید غافل شد. «تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا»۴-در صحنهی جنگ، پیش از تسلّط کامل بر دشمن، اسیر گرفتن ممنوع است.ما کانَ ... حَتّی یُثْخِنَ۵-وظیفهی رزمنده، ابتدا تثبیت موقعیّت خود است (نه اسیر گرفتن و جمع غنائم). «حَتّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ»۶-تمرکز در هدف و دوری از تشتّت در جنگ، یک ضرورت است. «حَتّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ»۷-دنیا، ناپایدار و گذراست. «عَرَضَ الدُّنْیا»۸-سرکوبی مخالفان دین و محکم کردن پایگاه توحید، آخرت جویی است. حَتّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ ... وَ اللّهُ یُرِیدُ الْآخِرَهَ۹-هدف اصلی در جنگ و جهاد اسلامی، رسیدن به منافع اخروی (جلب رضای خدا، تقویت حقّ وتلاش برای نجات مستضعفان) است، نه به دست آوردن غنائم و اسیر و فدیه گرفتن. «وَ اللّهُ یُرِیدُ الْآخِرَهَ»۱۰-رهنمودهای خداوند در زمینهی مسائل جنگ، حکیمانه و بکارگیری آنها رمز عزّت وپیروزی است. «وَ اللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»۱۱-دین اسلام نه تنها بی ارتباط با مسائل اجتماعی و دنیوی نیست، بلکه در ریزترین مسائل تاکتیکی جنگ هم دخالت کرده و نظر داده است. (کلّ آیه)لَوْ لا کِتابٌ مِنَ اللّهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فِیما أَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ «۶۸»
اگر حکم ازلی خداوند نبود (که بدون ابلاغ، هیچ امّتی را کیفر ندهد)، به خاطر آنچه (از اسیران که نابجا) گرفتید، عذابی بزرگ به شما میرسید.فَکُلُوا مِمّا غَنِمْتُمْ حَلالاً طَیِّباً وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ «۶۹»
پس، از آنچه غنیمت گرفتید، که حلال و پاکیزه است، مصرف کنید و از خداوند پروا کنید، همانا خداوند، آمرزنده و مهربان است.