مجموعه: احکام دینی







حکم شرعی هبه






وقتی چیزی را به دیگری می‌بخشیم، شاید تصور اینکه پشت این بذل و بخشش چه مباحث حقوقی و قضایی نهفته است برایمان دشوار باشد؛ اما نباید فراموش کرد که بخشیدن یک مال مترادف با انعقاد عقد هبه است و این قرارداد شرایط خاصی دارد.
هبه چیست؟
هبه عبارت است از تمليک و بخشش، بدون اين كه در مقابل عوضى دريافت كند. و یا به عبارتی اگر كسى چیزى را به كسى مجانى و بلاعوض بدهد آن را هبه گویند و در هبه لازم نیست صیغه بخوانند، بلكه همین قدر كه هبه دهنده مال خود را به قصد هبه به دیگرى بدهد و آن طرف ‏هم به ‏همین قصد بگیرد، هبه صحیح ‏است. تملیک‌کننده واهب ، طرف دیگر را متهب، مالی را که مورد هبه است عین موهوبه می‌گویند.

تفاوت بين هبه و صدقه چيست؟
در صدقه برخلاف هبه قصد قربت معتبر است و رجوع در آن بعد از قبض جايز نيست.

شرایط هبه کننده چگونه باید باشد؟
معتبر است هبه كننده عاقل وبالغ وقاصد باشد ،وبر هبه اكراه نشده باشد ، وبه واسطه سفاهت وافلاس ممنوع از تصرّف در مالش نباشد ، ومالكِ مالى باشد كه مى بخشد ،يا بر آن ولايت داشته باشد ، وگرنه آن هبه فضولى است وصحّت آن منوط به اجازه كسى است كه اجازه او معتبر است.

اگر ميّت در وصيّت نامه ى خود گفته است فلان شى ء را به کسى بخشيده ام، در حالى که فردى که به او هبه شده خبر نداشته و اکنون هم شکّ دارد که به او اين مطلب را گفته است يا نه، آيا آن فرد مالک آن چيز مى شود؟
در هبه قبول شرط است و اگر بعد از بخشيدن و قبل از قبول فردى که به او هبه شده واهب (بخشنده) بميرد، به ورثه منتقل مى شود و قبول شخص بعد از مرگ واهب بى تأثير است، بلکه اقباض هم در هبه شرط است.

در هبه ى به ذى رحم در صورتى که عوض شرط شده باشد و فردى که به او هبه شده به شرط عمل نکند و مال عوض شرط شده را نداده باشد، آيا واهب مى تواند بعد از گذشت چند سال شى ء بخشيده شده را استرداد کند؟
با فرض تخلّف شرط مى تواند شى ء بخشيده شده را پس بگيرد.

در هبه اى که شرط عوض شده است، آيا فرقى بين ذى رحم و غير ذى رحم است؟
در مورد تخلّف شرط، فرقى بين ذى رحم و غير آن نيست.



در چه مواردى واهب و بخشنده حق رجوع به هبه را ندارد؟
1) جايى که مال خود را قربة الى اللّه و به قصد ثواب به کسى بخشيده باشد.
2) در عوض هبه چيزى از طرف گرفته باشد که اصطلاحا آن را هبه معوّضه مى گويند.
3) هبه به يکى از ارحام نسبى باشد.
4) هبه به حال خود باقى نمانده باشد، مثلاً پارچه بريده يا دوخته شده باشد.
5) يکى از طرفين فوت کند.







شرایط هبه چیست



آيا هديه اى را که به شخص اجنبى داده شده و هنوز عين آن باقى است، مى توان پس گرفت؟
با وجود عين قابل رجوع است و مى توان پس گرفت، اگر عوض يا نيّت ثواب و قربت در کار نبوده است.

در چه مواردی پس گرفتن هدیه جایز است؟
اگر هدیه گیرنده از اقوام و خویشاوندان باشد نمی تواند آن را پس بگیرد مگر این که شرط خاصی در مقابل دادن هدیه کرده و یا هدیه مشروط به ادامه زوجیت و یا امثال آن بوده، و اگر از اقوام نباشد تنها در صورتی می تواند، که عین آن هدیه موجود باشد و مصرف نشده باشد و شرط خاصی در مقابل دادن هدیه نکرده باشند.

حکم پس گرفتن هبه چیست؟
در مواردی که پس گرفتن هبه جایز است، باز هم بهتر است که واهب آن را پس نگیرد؛ زیرا پس گرفتن هدیه بین مردم کاری نامطلوب شمرده می‏شود و در روایتی از پیامبر اکرم صلوات الله علیه نقل شده که فرمودند:
«مَنْ رَجَعَ فی هِبَتِهِ فَهُوَ کَالرَّاجِعِ فی قَیْئِهِ؛
کسی که هدیه خود را پس بگیرد مانند کسی ‏است که چیزی را که قی کرده دوباره بخورد.»