اين ساز از يك جعبه تشديد صدا به شكل ذوذنقه متساوي الساقين ـ متوازي الاضلاع تشكيل شده است.
سنتور معمولا ً از چوب گردو ، آزاد ،افرا و توت ساخته ميشود. (هرچه قدمت چوب و چگالي آن بيشتر باشد مرغوبتر است).كلاف:
كلاف چهارچوب ساز است و ابعاد سنتور را با كلاف تعين ميكنند.
سنتورها را معمولا ً به صورت مي كوك، فا كوك ، سل كوك، لا كوك و سي كوك بترتيب با صداي بمتر به زيرتر ميسازند. معمولترين كوك، سل كوك ميباشد.
ابعاد كلاف سل كوك:
ابعاد كلاف لا كوك:حفرۀ روي كلاف در مركز آن و در بخش پايين يا بالا قرار ميگيرد. و قطر آن 17 ميليمتر است (به اندازه انگشت سبابه) و جهت صدا دهي بيشتر سنتور و دسترسي به پلها بعد از ساخت ساز ايجاد ميشود.
لازم بذكر است كه اين اندازه ها كه مشاهده ميكنيد هميشه اينگونه نيستند و ممكن است استاد سازنده بنا به تجربه اندازه هاي ديگري را در نظر بگيرد
كلاف و صفحۀ زيرين:
صفحه زير سنتور ، صفحه ايي است به ضخامت 5/7 ميلي متر كه كلا ف سنتور روي آن قرار مي گيرد و صفحه انحناي جزيي به سمت بيرون دارد.
صفحۀ رويي سنتور:
ضخامت صفحه رويي شش ميليمتر است و داراي دو حفره به شكل گل ميباشد كه به گل سنتور معروف هستند. گل سنتور جهت صدادهي بهتر سنتور ايجاد ميشود و مكان قرار گيري آن در صدادهي ساز و بازدهي امواج تأثير بسزايي دارد كه به چه اندازه و زير كدام سيم قرار بگيرد. معمولا ً سمت راستي زير نت‌هاي دو، سي و لا است و سمت چپي زير نت‌هاي لا،سل و فا.
شكل گل‌ها دلخواه است و به سليقه‌ي هنرمند سنتورساز بستگي دارد ولي عموما ً بشكل روبرو ميباشد:
ابعاد گل بصورت زير ميباشد:
قطر دايره: 5 سانتي‌متر
انواع ديگر گل سنتور را در زير مي‌بينيد:
پل:
پلها ميله‌هايي چوبي‌اند كه درون سنتور و زير صفحه رويي قرار دارند.
پلها وظيفه تحمل بار حاصل از سيم‌هاي تحت فشار سنتور را به عهده دارند. ارتفاع اين پلها 5 سانتي متر و اندازه ضخامت آنها 1 سانتي متر مي باشد
شكل شماتيكي از اين نيروها را مي‌بينيد:
شكلي ديگر از برش كلاف سنتور براي ديدن پل:
پلها از مهمترين اجزاء سنتور هستند كه شيوه‌ي قرارگيري آنها در خم نشدن صفحه رويي و صدادهي ساز تأثير بسزايي دارد.
استاد رضايي در حال قرار دادن پل درون سنتور(پل گذاري كاريست كه هم به تجربه سازنده بستگي دارد و هم به علم او. و پل گذاري هر استادي مختص خود اوست.پلها در برخي سنتورها كه اكنون رايج نيست بصورت سرتاسري (شانه‌اي يا يك‌تكه) قرار داده مي‌شدند. استاد ناظمي با محاسبۀ مركز ثقل شش مثلثي كه سطح ذوذنقه را مي‌پوشاند اقدام به پل گذاري نمود.با تغير ميليمتري در پل، صداي ساز فرق مي‌كند.
شكلي نمونه از شش مثلثي كه ذوذنقه را مي‌پوشاند:
اين شيوه ي تقسيم بندي ذوزنقه تنها نمونه ميباشد و با تقسيم بندي استاد ناظمي متفاوت ميباشد
نكته: پل ديگري در سنتور وجود دارد كه به پل ريگلاژ (تنظيم كننده) معروف است. اين پل در همه ي سنتورها وجود ندارد و تنها در سنتورهايي كه استاد سازنده نياز ببيند كار گذاشته ميشود.
جعبۀ رزونانس سنتور:
خرك:
خرك‌ها پايه‌هاي چوبي روي سنتور هستند كه سيم‌ها را بالاي صفحه نگه مي‌دارد. خرك‌ها از جنس گردو هستند.
ارتفاع خرك هاي سيم هاي سفيد 22 ميلي مترمي باشد طول شيار موجود روي خرك 17 ميلي متر و طول مفتول فلزي روي آن 16 ميلي متر مي باشد.
خرك
ميله‌ي روي خركبه قطر دو تا دو نم ميليمتر و به طول 17 ميليمتر
ارتفاع خرك هاي سيم هاي زرد 20 ميلي مترمي باشد طول شيار موجود روي خرك 17 ميلي متر و طول مفتول فلزي روي آن 16 ميلي متر مي باشد.
براي چوب‌هاي محكم مثل آزاد، خرك‌هاي بلندتر و براي چوب‌هاي سبك‌تر مثل گردو خرك‌هاي كوتاه‌تر به كار مي‌برند. و از 20 تا 24 ميليمتر متغير است. همچنين بزرگي و كوچكي سنتور در اندازه آن تأثير دارد.
خرك سيم‌هاي سفيد تقريبا ً در فاصله‌ي يك سومي طول سيم در طرف چپ سنتور قرار ميگيرد و طرفين خرك بايد فاصلۀ هنگام را بخواند.
خرك سيم‌هاي زرد در فاصلۀ تقريبا ً يك هشتمي طول سيم در طرف راست قرار ميگيرد و پشت و چلوي خرك با هم سه هنگام فاصله دارد. يا در سنتور نه خرك سل كوك اولين خرك سيم‌هاي زرد (نت مي) را در فاصله 13 سانتي از زهوار چپ و نهمين خرك را در فاصلۀ 5 سانتي قرار مي‌دهيم.
گوشي سنتور:
گوشي‌ها پيچ‌هايي فلزي هستند كه در سمت راست كلاف پيچانده مي‌شوند و سيم دور آنها پيچيده ميشود. و با پيچاندن آن مي‌توان سفتي سيم را تغيير داد و كوك را عوض كرد.
سيم‌هاي سنتور:
سيم هاي سنتور به دو دسته سيم هاي سفيد از آلياژ نيكل براي توليد صداهاي زير و سيم هاي زرد از آلياژ برنج براي توليد صداهاي بم تقسيم مي‌شوند.
در يك انتها به گوشي بسته مي‌شوند و در انتهاي ديگر با گره‌اي به شكل روبرو به سيم‌گير بسته مي‌شوند:
سيم‌ها بايد جوري پيچانده شود كه هر دو سيم پيچ بخورد و فقط يك سر سيم دور بدنه نپيچد. در غير اينصورت كوك از بين مي‌رود.
سيم‌ها معمولا ً شمارۀ 40 صدم ميليمتر است. و صداي ساز را مي‌توان با عوض كردن سيم‌ها كمي تغير داد.
سيم گير:
سيم‌گير ميخ‌هايي فلزي هستند كه در سمت چپ كلاف كوبيده مي‌شوند.
بدنه‌ي كامل سنتور:
حال تمام اجزاء بهم پيوند خورده‌اند تا سنتور را تشكيل دهند.
در ادامه به لوازم جانبي سنتور مي‌پردازيم.
مضراب:
مضراب‌ها ابزارهاي چوبي نواختن سنتور هستند.
- حلقه مضراب
- ساق مضراب
- سر مضراب
طول مضراب معمولا ً 22 سانتي‌متر است.
مضراب‌ها از لحاظ وزن كلي ، وزن سر مضراب ، شكل حلقه و نوع جنس چوب با هم تفاوت دارند.
در نواختن سنتور از دو نوع مضراب لخت (ساده) و نمد‌دار استفاده ميكنند:
از لحاظ سر مضراب آنها به دو نوع:
سر پهن
باريك
تقسيم مي‌شوند.
مضراب سر پهن را معمولا ً بدون نمد استفاده ميكنند.
بهترين مضراب‌ها از جنس گل‌سرخ، ازگيل و گردو هستند.
ولي از چوب گردو،شمشاد، ياس بنفش و گلابي نيز ساخته مي‌شوند.
كليد يا چكش كوك:
چكش سنتور وسيله‌اي است براي كوك كردن. كه معمولا ً از جنس فلز، چوب و پلاستيك ساخته ميشود.
معيارهاي زير از اساسي ترين معيارهاي انتخاب يك سنتور خوب مي باشد.
صاف و مسطح بودن صفحه رويي
وجود يك انحناي جزيي به سمت بيرون ، در مركز صفحه زير
اندازه هاي دقيق اضلاع كلاف و ساير بخش هاي بدنه سنتور
استفاده از چوب مرغوب و رنگ خوب
نكاتي از استاد ناظمي:
- تراش چوب در سنتورهاي پرصدا، كم صدا ، بزرگ و كوچك تفاوت دارد.
- مضراب زدن بايد با نوع صداي ساز تغيير كند. (بهترين نقطه 3 تا 4 سانتي‌متري خرك است)
- بهترين چسب براي وصل كردن قطعات سريشم گرم يزد است چون منبع حيواني دارد و با اضافه كردن ژلاتين از استخوان ماهي بدست مي‌آيد.
- رنگ بايد طبيعي باشد، مانند جوشانده‌ي پوست گردو، پوست انار، زاج سفيد، صمغ و غيره (رنگ‌هاي شيميايي منافذ چوب را مي‌پوشاند)
- رنگ تيره‌تر براي آموزش سنتور بزرگ‌تر بهتر است.
- فلز گوشي و سيم‌گير بايد ضد زنگ و اصطكاك باشد مانند مفتول نقره‌اي كه آب كرم داده شده است.
- شكاف بين سيم‌ها روي زهوار 2 ميليمتر است.
- اول سيم‌ها روي سنتور كشيده مي‌شوند و بعد خرك گذاري انجام ميشود.
- طول سيم را از محل مفتول زهوار سمت چپ تا محل مفتول زهوار طرف راست محاسبه ميكنند.
- اولين كوك را يك پرده پايين‌تر مي‌گيرند.
- هرچند سال يك بار پاك كردن سيم‌هاي كهنه با يك پنبۀ نفتي خوب است و زنگ و چربي روي سيم را ميگيرد.
- درون جعبه سنتور نم‌گير بگذاريد.
کاربر برتر مـاه
