تاريخ بيهقي از جهاتي چند مي تواند مورد توجه واقع شود. اين کتاب نه تنها کتابي تاريخي که کتابي ادبي و هنري نيز هست. روايات قابل اعتماد، عدم دستبرد هاي غير اماني در گزارش، ساختار خاص و شخصي زباني، پيچيده گي نحوه هاي بياني، جز ء نگري و... مي تواند روشن کننده عظمت اين اثر باشد. از ديگر سو، اين تاريخ از نظرگاه شخصي که بر همه چيز اشراف داشته، نگاشته شده است. حضور روح و ذهن و زبان او را در همه جاي روايت مي توان احساس کرد.
بيهقي قصد دارد طرحي نو در تاريخ نگاري ارائه دهد و همين شکست سنت هاي مختار است که کتاب او را رنگ و بوي ديگر داده و حضور روح بيهقي دبير و مورخ و اديب و ناصح را همه جا شهادت مي دهد.
از ديگر سو وي در طول تاريخش قصد تنبه انسان ها را دارد و از آنچه تعريف مي کند نتيجه گيري اخلاقي مي کند. تاريخ بيهقي روايتی ست سيال از اروج ها و افول ها. وي نه راه تاريخ نويسان عمومي را پيموده که داستان ديوان و پريان را وارد تاريخ مي کرده اند و نه راه تاريخ نگاران درباري که تاريخشان جز مدح پادشاه نبوده. تاريخ او رودخانه حوادث در بستر زمان است. با اين حال تاريخ بيهقي چندان هم از روح زمانه اش به دور نيست. مثلا در مقابل خليفه عرب يا سلطان ترک چندان از ايران به والايي ذکر نشده است. در تاريخ بيهقي زن چندان مطرح نيست و در موارد محدود ذکر شده نيز بسيار موجز است و بيانگر نگاه جامعه به زن مطلوب.
صداقت، راستي و سترگي هنر بيهقي بيش از آن چيزي است که ما در ساير کتاب ها مي بينيم و حتي اگر با کتاب هاي تاريخي روزگار خود هم مقايسه کنيم باز کتاب بيهقي عالمانه تر و پسنديده تر به نظر مي رسد. سبک نگارش منحصر به فرد او در تاريخ ادبيات فارسي يگانه است. اما در اينکه پژوهش در اين کتاب چه محاسني مي تواند داشته باشد چند نکته ديگر نيز مي توان افزود.
- يکي اين که از مطمئن ترين تواريخ در مورد عهد غزنوي و به خصوص دوره مسعود است.
- ديگر اينکه از لحاظ ادبي مي تواند در واژه سازي فرهنگستان زبان مورد استفاده واقع شود و معادل هايي خوش آهنگ و مناسب ساخت و نثر سالم کتاب مي تواند شاعران و نويسندگان را به بهره مندي از زبان سخت و سالم رهنمون کنند. چنان که اخوان و شاملو و بهار و گلشيري بهره ها برده اند.
- سوم اينکه از نظر جامعه شناسي يکي از بهترين کتاب ها در بيان مناسبات اجتماعي قرن 4 و 5 است.
- چهارم از لحاظ سياسي و ديپلماسي مي تواند مورد پژوهش قرار گيرد و مناسبات سياسي آن دوران را روشن کند.
کاربر برتر مـاه
