از قدمت قالی‌بافی در استان كردستان، اطلاع دقیقی در دست نیست. اما به اعتبار قالی اصیل و عشایری آن می‌توان قدمت فرش‌بافی در كردستان را در سده‌های طولانی دانست. بر اساس مطلاعات انجام شده، مراكز شمالی استان كردستان، دارای سوابق طولانی‌تری در قالی‌بافی هستند كه مضمون برخی از نقوش آنها، ( نقوش باغی و گلستان) تاریخی بیش از هزار سال را برای آن رقم می‌زند.در كتاب تحفه ناصری نوشته میرزا شكرالله سنندجی، به وجود قالیچه‌های نفیس و با ارزش كه به سفارش امرا و روسای ایلات و عشایر و به قصد هدیه و پیش‌كش به مقامات، و به ندرت برای وقف به مساجد و اماكن متبركه اشاره شده است.
وجود نمونه‌های جالبی از عصر قاجار كه در موزه فرش ایران نگه داری می‌شود، از حضور قدرتمند قالی‌بافی در سنندج و بیجار حكایت می‌كند.قالی‌بافی كردستان پیوند عمیقی با زندگی كردان دارد. زمخت و خشن بودن بافته‌ها، به دلیل كاربرد پشم خشن كردی، و طرح‌های شكسته و دارای زوایای شكسته، یادآور مسیرهای صعب العبور منطقه كوهستانی پرپیچ وخم كردستان و روحیات مردمی است، كه در این مسیرها كوچ می‌كنند یا زندگی می‌كنند.در فرش‌های آنها اشكال، وجوه نمادین دارند و گویای واقعیات پیرامون طی ادوار متمادی و كسب مهارت در این هنر بوده است. نقوش عمدتا ریشه در باورهای كردها دارد و ارتباط عمیقی با كار، ازدواج، امور روزمره، دعا و تعویذ و مرگ در فرهنگ كردی دارد.قالی کردستان به عنوان یکی از معروف‌ترین قالی‌های ایرانی به سه سبک: بافت سنه، بافت بیجار(گروس) و بافت عشایری موجود است.
نخ به کار رفته در قالی‌های کردستان، پشم دست ریس محلی است که در تار و پود و پرز به کار رفته است که به تدریج و به مرور زمان، تار و پود پنبه‌ای شده است. در کردستان تمام شیوه‌های تخت، نیم لول و تمام لول ( درقالی‌های بیجار) مورد استفاده قرار می‌گیرد.قالی‌های سنه باف با مرکزیت سنندج، توسط گره متقارن (در قدیم با گره‌ای موسوم به گره سنه که نوعی شبیه به گره نامتقارن است) با رجشمار 15 تا 35 رج بافته شده و از نوع قالی‌های درشت‌باف محسوب می‌شود.
قالی اصیل سنه، از نوع تک پود ضخیم بوده و شیوه بافت آن به صورت نیم لول بوده است. شیرازه‌بافی به صورت همزمان انجام شده و پرداخت و روگیری هنگام بافت توسط قالی‌باف پس از هر رج انجام می‌گیرد. به منظور نمایان ساختن هر بیشتر نقوش، پرزها به صورت كوتاه قیچی می‌شود. این قالی‌ها غالبا در اندازه‌های سجاده‌ای و "زرع ونیم" بافته می‌شوند. رایج‌ترین طرح‌ها و نقوش قالی سنه عبارتند از: ترنجی، كلاه فرنگ، جقه چاركی، جقه هشت پر، جقه چهار پر، گل وكیلی، بید مجنون، گل میرزاعلی ، گل وبلبل ، دسته گلی و ماهی درهم. رنگ‌های مسلط آن را آبی، قرمز، سبز، قهوه‌ای و شیری تشكیل می‌دهد.
قالی‌های بافت بیجار، دارای بافتی فشرده و ضخیم بوده و به شیوه لول‌باف بافته می‌شوند؛ از همین رو این قالی‌ها دارای استحكام زیاد و سنگین هستند. رجشمار آنها امروزه بین 30 تا 35 است اما در نمونه‌های قدیمی از رجشمار 15 ، 20 و در معدود قالیچه‌های نفیس و سفارش كه كاربرد ابریشم نیز در آنها مشحود است، رجشمار بیش از 40 نیز دیده شده است. امروزه قالی‌های بیجار، از نوع دو پود است اما سفتی و سختی قالی‌های قدیم بیجار كه نام قالی‌های آهنی را برای آنها معروف كرده است، به دلیل سه پوده بودن آنها بوده كه تا سه دهه پیش نیز رواج داشته است، ( پود اول و سوم ضخیم و پود میانی نازك بوده) كه امروزه این شیوه دیگر رواج ندارد.همچنین استفاده از تک پود ضخیم نیز از سبك‌های فراموش شده محلی بیجار است. طرح قالی‌های بیجار، همانند سنه است با این تفاوت كه در بیجار نقشه‌های لچک‌ترنج هراتی و شاه‌عباسی، انواع گل فرنگ و گل سرخی نیز بافته می‌شود. نقوش سمن برخانم و اسلیمی دهان اژدری نیز، از نقوش قدیمی قالی بیجار هستند. مهمترین رنگ‌های به كار رفته در قالی‌های یبجار عبارتند از: سرمه‌ای، لاك، قرمزروشن و سفید. اندازه‌های قالی بیجار در گذشته دو زرعی و پرده‌ای بوده و اكنون در اندازه‌های 6 و 9 متری بافته می‌شوند.
قالی‌های عشایری‌باف كردستان غالبا توسط قالی‌بافان كلیایی ساكن سنقربافته می‌شود. این قالی‌ها وی‍ژگی‌های خاصی دارند كه از جمله آنها می‌توان به استفاده از پشم شتر در بافت آنها اشاره كرد. دارای بافتی ضمخت و خشن هستند و در ابعاد كوچك بافته می‌شوند. استفاده از رنگ‌های قرمز، زرد مایل به سبز و قهوه‌ای دراین بافته‌ها رواج بسیاری دارد. تار و پود آنها اغلب از پشم است. پرز قالی‌ها را بلند قیچی می‌كنند به نحوی كه به این قالیچه‌ها، ظاهری گوشتی و انبوه می‌دهد. گره مورد استفاده در آنها معمولا گره متقارن است.ابزارهای مورد استفاده عبارتند: از دار ( در مناطق شهری عمودی و از نوع ثابت و در مناطق روستایی و عشایری از افقی است)، قلاب، دفتین، قیچی، برفاكی و كوجی است.
لازم به ذكر است كه در گذشته، در این منطقه دار از نوع چوبی بوده كه نوع عمودی آن، در زمین ثابت می‌شده است و بافنده در حین بافت در مقابل آن بالا می‌رفته است اما امروزه بیشتر از نوع فلزی و گردان آن استفاده می‌شود.قالی‌های شمال كردستان، متاثر از آذربایجان و زنجان و قالی‌های جنوب كردستان متاثر از همدان و كرمانشاه است كه این تاثیر پذیری در حوزه طرح ونقش بیشتر است.
کاربر برتر مـاه
