زبان نقش و نگارهای فرش دستبافدر زبان فارسی واژه هنر معادل « فن » و گاه « صنعت » به کار رفته است . به غیر از آن این واژه به معانی مختلف نظیر : علم کمال فضل زیرکی شجاعت عدالت شهامت و تقوی نیز یاد شده است .
هنر فرش دستباف ،کاشی کاری ،خوش نویسی و معماری ایرانی بیش از همه چشمگیر است و در دنیا شهره آفاق است . عمر فرش ایرانی به تاریخ کهن هنر و فرهنگ ایرانی برمی گردد تحسین جهانیان از هنر ایران بخصوص قالی ایران ناشی از تلاش عشق و ذوق هنری مردم ایران همراه با فرهنگ ملی و پررمز و راز ایرانیان می باشد.
حدیث فرش ایران حدیث عاشقان ناشناخته ای است که هنر خود را که تنها خودشان به مفهوم آن آشنا هستند با پیچیدگی نقش و نگاری که با رنگ به آن معنی داده اند. فروتنی و اخلاص هنرمندان فرش ایران ستودنی است طوری که آنان حتی از به جا گذاشتن نام و نشان و زمان خویش بر روی آفریده خود پرهیز داشته اند.
تاریخ پر فراز و نشیب ایران بخشی از سرگذشت ما ایرانیان در اساطیر افسانه ها و داستان های تاریخی سیر می کند. حماسه پرداز بزرگ ایران حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی در ابتدای اثر ماندگار و بی مانند خود « شاهنامه » درباره تاریخچه « گستردنی » و « روشن » در ایران اشاره دارد و علاوه بر آن با بافتن فرش را نیز به طهمورث نسبت میدهد :
هر آن چیز کاندر جهان سودمند
کنم آشکارا گشایم زبند
پس از پشت میش و بره پشم و موی
بریده برشتن نهادند روی
بکوشش از آن کرد پوشش بجای
بگستردنی ها بد او رهنمای
نقوش فرش دستباف گاهی پیامدار نوع فرهنگ جاری تاریخ معماری اقلیم و زمان بافت آن می باشد. طرح و نقشه در فرش نشانگر نوع نگاه هنرمندان به محیط و اقلیم و طبیعت پیرامون است نقوش فرش دستباف ایرانی مملو از جهان بینی فلسفی و معنویت صاحب اثر در نهایت سادگی جلوه می نماید. هنرمندان علاوه بر بکارگیری عناصر طبیعی و یا خیالی عوامل و پدیده های موثر در زندگی بشری را اعم از وقایع تاریخی حوادث طبیعی معماری و... را به زبان نقش و نگار به مهارت و چیره دستی خاصی به تصویر می کشند.
نقوش و طرح های فرش هر کدام نماد و پیامدار معنویت و عرفان می باشند. از انواع طرحهای موجود در فرش دستباف می توان طرح اسلیمی افشان بته درختی شکارگاه و... را نام برد که هر کدام پیامی را می رسانند.
طرح اسلیمی الهام گرفته از پیچ و خم گیاهان جانوران درختان و نقش و نگار طبیعی است . از انواع طرح های اسلیمی می توان دهان اژدری و ماری را ذکر کرد. چون آرایش و شکل ظاهری خطوط این نقوش همچون اندام اژدهای افسانه ای و مار است به همین نام نیز معروفند.
طرح افشان برگرفته از گلها گیاهان شاخ و برگ درختان و حیوانات می باشد.
نقش بته نمودار درخت سرو است . سرو مظهر و نماد سبزی و شادابی بوده که این طرح در خاتم ها شال ها قالی گلیم و حتی در کاشیکاری بناها دیده می شود. در طرح درختی بیشتر از درختان سرو بید مجنون که نماد حزن و اندوه را تداعی می کند استفاده می شود. نقش درخت در زندگی آدمی همیشه دارای اهمیت بوده زیرا از درخت سرو می توانستند نیازهای خود را تامین کنند. در جاهایی که درخت نبوده مانند اقلیم کویری و خشک افراد آن مرز و بوم تصویر آن را بر روی صنایع دستی و دست بافتها می آفریدند.
نقشه شکارگاه متشکل از انواع حیوانات از جمله غزال گرگ شیر آهو پلنگ و انواع پرندگان است همچنین از شاخه های درخت و گل نیز بهره جسته که به نقش شکارگاهی حالتی زیبا و دلنشین می دهد. در بخش های زمینه و حاشیه ی فرش تصاویر انسان ها در حال صید و شکار حیوانات وحشی دیده می شود.
گاهی در بعضی از نقوش فرش نقش سیمرغ دیده می شود. سیمرغ پرنده ای افسانه ای است که مظهر ذوب و حل شدگی است . مظهر پرداخت تمام عیار و وابستگی مطلق است که به کبوتر صلح نیز معروف است .
وجود سیمرغ در ادبیات فارسی و عرفانی و تاملات متفکران ما و نیز پیش از اسلام سابقه دارد. در شاهنامه بنابر قراین نقش مربی و رهنما با حضرت جبرئیل (ع ) را بازی می کند زال را بزرگ کرده و تربیت می کند و در هنگام نیاز به کمک قهرمانان می شتابد. در ادب فارسی ماه مظهری از روی زیبا نرگس نماینده چشم بنفشه مظهر زلف باران نشانی از اشک گیسو حکایتی از آبشار شب نشانی از گرفتی بهار تاکیدی بر باروری و شادابی و نمادهای دیگر است که هر یک دلالت بر امری دارد. باغ با اوصاف خاص ظاهری نماد بارزی از بهشت موعود است به نحوی که تصویر لفظی و کلامی آن در قرآن کریم و نهج البلاغه و بعد از آن در حدیث ها و روایتهای اسلامی و سپس در دیوانهای شعرای معروف معاصر و متاخر ایران است .
نقوش هندسی موجود در فرش ایرانی در عین سادگی شاید بیان کننده یک بیت شعر آیه یا سورهای از قرآن کریم داستانی افسانه ای تاریخی و یا حدیث از انبیا باشد. هنر ایرانی سخن و حدیث عشق و معرفت و روحانیت است و ایران را می توان مهد تمدن و فرهنگ و هنر به شمار آورد.
نقوش هندسی موجود در فرش ایرانی در عین سادگی شاید بیان کننده یک بیت شعر آیه یا سورهای از قرآن کریم داستانی افسانه ای تاریخی و یا حدیث از انبیا باشد. هنر ایرانی سخن و حدیث عشق و معرفت و روحانیت است و ایران را می توان مهد تمدن و فرهنگ و هنر به شمار آورد.