وزارت راه و شهرسازی یکی از وزارت‌خانه‌های دولت ایران است. در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با رأی مجلس و تایید شورای نگهبان وزارت راه و ترابری با وزارت مسکن و شهرسازی ادغام شده وزارت راه و شهرسازی را تشکیل داد.

این وزارت مسئول اداره امور حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی در محدوده داخلی کشور و ازتباطات ترابریمیان ایران و دیگر کشورهای جهان بود.

هدف وزارت راه و ترابری عبارت بود از پی‌ریزی سیاست جامع و هماهنگ برای ترابری کشور، توسعه، تجهیز، گسترش، نگاهداری و ایجاد تاسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعه اقتصادی، اجتماعی وعمرانی و دفاع ملی. بدین ترتیب احداث راه‌های ارتباطی کشور اعم از زمینی (راه وراه‌آهن) و راه‌های آبی و فراهم آوردن وسایل ترابری و تنظیم مقررات استفاده صحیح از آنها- تامین ترابری کشور جزو هدف اساسی این وزارت محسوب می‌شد.

هم‌اکنون عباس آخوندی وزیر این وزارتخانه است.

اهداف[ویرایش]


  • تامین راه‌های کشور اعم از زمینی ( راه و راه‌آهن ) و راه‌های دریائی و هوائی.
  • اداره امور ترابری کشور، پیریزی سیاست جامع هماهنگ برای آن و ایجاد توسعه، تجهیز، گسترش و نگاهداری تاسیسات زیربنائی آن با توجه به مقتضیات توسعه اجتماعی، اقتصادی، عمرانی و دفاع ملی.


وظایف اساسی قبل از ادغام[ویرایش]

وزارت راه و ترابری[ویرایش]


  • مطالعه، تهیه و تنظیم برنامه‌های جامع و هماهنگ به‌منظور تعیین خط‌مشی‌های اجرائی در زمینه ترابری کشور و اجرای آنها.
  • احداث، توسعه، بهره‌بردرای و نگاهداری راه‌ها، راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها.
  • تهیه و تنظیم ضوابط و معیارهای لازم برای احداث و نگاهداری تاسیسات زیربنائی با توجه به مقتضیات و پیشرفت‌های وسائل ترابری و نظارت بر اجرای آنها.
  • بررسی روش‌های ساختمان، نگاهداری و بهره‌برداری راه‌ها، راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها.
  • طبقه‌بندی کلیه تاسیسات زیربنائی و تعیین مشخصات فنی و مهندسی آنها و همچنین تعیین تشکیلات و دستگاه‌هایی که باید از هر یک از آنها نگاهداری نمایند.
  • تعیین مشخصات مجاز وسائل ترابری در بهره‌برداری از تاسیسات زیربنائی ترابری و جلوگیری از بهرهبرداری وسائل ترابری خارج از مشخصات مذکور در استفاده از تاسیسات مزبور.
  • بررسی در باره راه‌های ترابری بین‌المللی و نحوه ارتباط با آنها و عنداللزوم پیشنهاد قراردادهای دو جانبه با دولتها و موسسات خارجی.
  • بررسی نیازمندی‌ها و شناسائی مجموع قدرت و ظرفیت ترابری کشور اعم از راه‌ها، راه‌آهن، راه‌های آبی، راه‌های هوائی و خطوط لوله بمنظور تهیه برنامه‌ها و ارائه توصیه‌های لازم به سازمان‌های مربوط.
  • ایجاد، نگاهداری و بهره‌برداری از خطوط پایگاه‌های مواصلاتی اختصاصی زمینی، دریائی و هوائی با توجه به برنامه‌ها و نیازمندی‌های ترابری کشور.
  • بررسی و ارائه پیشنهادهای لازم با سازمان‌های مربوط درباب سیاست نرخ‌گذاری خدمات جنبی آن.
  • تعیین ضابطه‌ها و معیارهای فنی، اقتصادی و ایمنی ترابری در راه‌های زمینی، دریائی و هوائی و نظارت بر اجرای آنها.
  • تعیین ضابطه‌ها و معیارهای لازم برای ایجاد، اداره و توسعه موسسات ترابری اعم از آنکه در داخل و یا در خطوط بین‌المللی فعالیت داشته باشند و نظارت بر فعالیت آنها.
  • تهیه طرح مقررات و آئین‌نامه‌های مربوط به صدور اجازه تاسیس موسسات دفاتر شعبه‌ها و نمایندگی‌های ترابری خارجی که در کشور فعالیت می‌کنند و نظارت بر فعالیت آنها با جلب نظر وزارت کشور.
  • تعیین ضابطه‌ها و معیارهای لازم به‌منظور تنظیم امور مربوط به ترابری سازمان‌های دولتی به استثنای نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، با همکاری دستگاه‌های مربوط و ایجاد هماهنگی و تمرکز امور مذکور.
  • تعیین ضوابط و معیارها و اتخاذ سیاست‌های لازم برای تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در امور مربوط به ترابری.
  • بررسی در زمینه حریم‌های تاسیسات زیربنائی ترابری و تهیه و تنظیم مقررات مورد نیاز برای پیشنهاد به مراجع صلاحیت‌دار و نظارت بر اجرای آنها.
  • بررسی نیازمندی‌های کشور از نظر خدمات خاکشناسی و شناسائی مصالح ساختمانی و تجهیز و توسعه آزمایشگاه‌های مربوط و عرضه و فروش خدمات به بخش عمومی و خصوصی از طریق آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک.
  • بررسی نیازمندی‌های کشور از نظر شناسائی راه‌های آبی و دریا و اقیانوسها و شناسائی ایجاد تجهیز و توسعه تشکیلات سازمان‌های لازم عرضه و فروش آن به بخش عمومی و خصوصی.
  • انجام کلیه امور مربوط به خدمات هواشناسی کشور وارائه آنها به بخش عمومی وخصوصی.
  • تصدی حمل‌ونقل هوائی مسافر و بار و محمولات پستی در داخل و خارج کشور و عرضه و فروش خدمات در این زمنیه به بخش عمومی و خصوصی از طریق هواپیمائی جمهوری اسلامی ایران و شرکت خدمات هوائی کشور (آسمان).
  • اجاره دادن ماشین‌آلات مختلف راه‌سازی، ساختمانی که قانون را در اختیار وزارت راه و ترابری می‌باشد و یا از محل بودجه طرح‌های عمرانی خریداری شده‌است به پیمانکاری طرف قرارداد به‌منظور ایجاد تسهیلات و توسعه خدمات راه‌سازی.
  • تهیه آئین‌نامه‌های مجازات خلافی با موافقت وزارت دادگستری و وزارت کشور و پیشنهاد قوانین و مقررات لازم درباره رسیدگی به موارد تخلف از مقررات ترابری کشور.
  • ترتیب کادر متخصص و فنی مورد نیاز برای استفاده صحیح از وسائل و ماشین‌آلات جدید.
  • تشکیل واحدهای مطالعاتی و تحقیقاتی لازم برای انجام وظایف بالا.


وزارت مسکن و شهرسازی[ویرایش]


  • تعیین مراکز جمعیتی وتعادل مطلوب بین جمعیت و وسعت شهرها در سطح کشور به منظور برنامه ریزی عمران منطقه‌ای و استفاده بهتر از منابع سرزمین نظیر خاک و آب و جلوگیری از ایجاد مشکلات شهری در اثر رشد و توسعه ناموزون آنها و در نتیجه اتلاف منابع اقتصادی و انسانی کشور.
  • تامین رفاه اجتماعی در زمینه مسکن.
  • کمک به حفظ تعادل اقتصادی از طریق اعمال سیاستهای تشویقی و استفاده از سرمایه‌گذاری درامر ساختمان.
  • تامین رفاه کارکنان دولت از طریق احداث خانه‌های سازمانی .
  • راهبری تحقیقات ساختمانی بمنظور ایمن سازی ساختمانها در قبال حوادث طبیعی، استفاده بهتر از منابع و مصالح محلی وافزایش کیفیت مصنوعات ساختمانی.
  • هماهنگی وتمرکز درتهیه واجرای طرحها وساختمانهای دولتی.


احداث راه[ویرایش]

ساختن و نگهداری راه‌های شوسه در کشور وسیع و کوهستانی ایران چون هزینه زیادی داشته‌است، لذا تا مقارن جنگ جهانی اول راه‌های ایران به همان وضع سابق باقی بود و همان راه‌های کاروان‌رو را شامل می‌شد ولی از سال ۱۲۹۹ هجری شمسی دولت اقدام به احداث راه شوسه به معنای امروزی آن نمود و می‌توان تاریخ شروع ساختمان راه‌های شوسه را از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴دانست.

تا این زمان اعتبارات راهسازی و راهداری از طریق اخذ باج یا حق‌العبور در راه‌های شوسه تامین می‌گردید و مبلغ آن حداکثر به ۳۰۰٬۰۰۰ تومان می‌رسید. در ۱۱ فروردین سال ۱۳۰۱، اداره کل طرق و شوراع در وزارت فوائد عامه تشکیل و مامور ساختن و نگاهداری راه‌های کشور شد. در سال ۱۳۰۴ با پیشنهاد دولت وقت و تصویب دوره پنجم مجلس شورای ملی دریافت حق‌العبور در راهدارخانه‌ها ممنوع و مقرر شد از وزن غیرخالص صادرات و واردات مملکتی مالیاتی بعنوان مالیات راه دریافت شود.

و به این ترتیب اعتبار سالانه به ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ تومان رسیده و راه‌های کشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسئولیتی را برای اداره امور و تعمیر و نگهداری راه‌ها معین کردند. در این تقسیمات راه‌ها به ده ناحیه منقسم و هر یک شماره‌گذاری شد و تحت نظر یک نفر اداره می‌شد. در سال ۱۳۰۵ برنامه مدونی تحت عنوان «پروژه پیشنهادی ساختمان طرق در ایران» جهت راه‌سازی تدوین گردید. مدت این پروژه ۹ سال و مخارج آن ۴۵ میلیون تومان پیش‌بینی شده بود. در این برنامه ساختمان ۱۷۰۲۱ کیلومتر راه شوسه درجه ۱ و ۲ و ۳ پیش‌بینی شده بود، این پروژه اولین برنامه ساختمان راه‌های شوسه در ایران است.

توجه به توسعه راه‌ها موجب گردید در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ اداره کل طرق و شوارع بموجب قانونی که ازمجلس شورای ملی گذشت بصورت یک وزارتخانه مستقل بنام «وزارت طرق و شوارع» درآید. اصول وظایف وزارت‌خانه مذکور طبق ماده دوم این قانون «مراقبت در ایجاد و نگهداری راه‌های آهن و شوسه و تنظیم و توسعه کشتیرانی و اداره کردن امور بندری است» و سپس در سال ۱۳۱۵ با عنوان «وزارت راه» مامور احداث و نگاهداری راه‌ها، راه‌آهن و اداره امور بندری و کشتی‌رانی کشور گردید.

از آغاز جنگ جهانی دوم طی مدتی قریب به بیست و دو سال یعنی تا بهمن ماه ۱۳۴۱، اجرای برنامه‌های عمرانی کشور آغاز گردید و وزارت راه نیز هماهنگ با این تحولات برنامه‌های راه‌سازی و نگاهداری راه‌های ساخته شده، توسعه راه‌آهن و گسترش و تجهیز بنادر و فرودگاه‌های کشور را هم گام با پیشرفت‌های سریع سایر ارکان کشور دنبال کرده‌است.

بموجب قانون تغییر نام مصوب ۲۴ تیر ۱۳۵۳، نام «وزارت – راه» به «وزرات راه و ترابری» تغییر نام یافت و با تشکیلات جدید، اعتبارات بیشتر و وظایف وسیع‌تری به فعالیت پرداخت.

تاریخچه وزارتخانه[ویرایش]

ساختار و سازمان وزارت راه و ترابری در طول مدتی که از فعالیت آن می‌گذشته‌است به دلیل ضرورت‌های ملی به دفعات دچار تغییر و تحول گشته‌است. روند این تحول را می‌توان به دوره‌های زیر تقسیم‌بندی نمود:

وزارت فوائد عامه[ویرایش]

در سال ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه تاسیس شد و امور مربوط بر احداث راه، پل و راه‌داری برعهده وزارت‌خانه مذکور گذاشته شد. این وزارتخانه تدریجاً در سال‌های پس از تاسیس به وظائف دیگری مانند تجارت و فلاحت پرداخته که به همین دلیل بعدها به نام فوائد عامه و تجارت و فلاحت تغییر نام یافته‌است. هزینه‌های راه‌سازی در این دوران با اخذ «باج راه» که در راه‌دارخانه‌ها گرفته می‌شده تامین می‌گردید و این مبلغ سالیانه از سه میلیون ریال تجاوز نمی‌کرد.

اداره کل طرق و شوارع[ویرایش]

از سال ۱۳۰۱ اداره‌ای به نام «اداره کل طرق و شوارع» در وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه به منظور اقدام موثر برای ساختمان راه‌ها، نگهداری و بهره‌برداری تشکیل گردید. اداره کل طرق و شوارع، راه‌های کشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسئولیتی برای اداره امور تعمیر و نگهداری آنها معین کرد.

تشکیل وزارت طرق و شوارع[ویرایش]

در سال ۱۳۰۸ به موجب قانونی که از مجلس شورای ملی گذشت، اداره کل طرق و شوارع به وزارت طرق و شوارع تبدیل شد. با تاسیس وزارت مذکور راه‌سازی در ایران گسترش یافت و با امکاناتی که تدریجاً فراهم شد برنامه‌ها و پروژه‌های راه‌سازی ادامه پیدا کرد.

تشکیل وزارت راه[ویرایش]

در سال ۱۳۱۵ وزارت طرق و شوارع با تصویب مجلس شورای ملی به وزارت راه تغییر نام یافت.

تغییر نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری

در تاریخ ۱۶ تیر ۱۳۵۳ به‌منظور اعمال سیاست جامع و هماهنگ برای ترابری کشور و توسعه و تجهیز، گسترش، نگاهداری و ایجاد تاسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعه اجتماعی، اقتصادی و عمرانی و دفاع ملی با رعایت قوانین مربوط نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری تغییر یافت.

ادغام و جابه‌جایی

طبق برنامهٔ پنجم توسعه برای کوچک‌سازی دولت قرار بود که وزارت‌خانه‌های دولت از ۲۱ (که پس از تشکیل وزارت ورزش و جوانان به ۲۲ تا رسید) به ۱۷ تا بکاهد. برای همین دولت تصمیم گرفت که فرایند ادغام چند وزارت‌خانه را آغاز کند؛ از جمله ادغام وزارت راه و ترابری در مسکن و شهرسازی. از این رو ماجرا در هیئت دولت تصویب شد و آمادهٔ ارایه به مجلس.[۱]

پس در آغاز ادغام دو وزارت‌خانهٔ راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در هیئت دولت تصویب شد و وزارت امور زیربنایی نام گرفت. در آن هنگام وزارت راه و ترابری پس از استیضاح وحید بهبهانی هنوز زیر دست رییس‌جمهور بود. وی همان وزیر مسکن و شهرسازی علی نیکزاد را به سرپرستی وزارت گماشت و برای وزارت امور زیربنایی به مجلس معرفی کرد.[۲]

در ۴ خرداد ۱۳۹۰ لایحهٔ وظیفه‌ها و اختیارات وزارت را به مجلس دادند.[۳]

۱۱ خرداد مجلس به ادغام وزارت‌خانه‌های راه و ترابری، مسکن و شهرسازی و ارتباطات و فناوری اطلاعاترای داد و وزارت امور زیربنایی و ارتباطات رای داد[۴] که شورای نگهبان، چون دولت ادغام وزارت ارتباطات با این دو را تصویب نکرده‌بود، رد کرد.

در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با تصویب مجلس شورای اسلامی و در ۱ تیر تایید شورای نگهبان قانون اساسی[۵]، وزارت راه و ترابری با وزارت‌خانهٔ مسکن و شهرسازی ادغام شد و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از او بیرون رفت[۶]، و با تصویب مجلس تغییر نام آن را[۷]، وزارت راه و شهرسازی درست شد. پس همهٔ وظیفه‌های دو وزارت‌خانه و وزیرهایشان به وزارت نوین و وزیر او رسید.[۸]

وزیران راه و ترابری[ویرایش]

دوران پهلوی[ویرایش]

سال نام کابینه
رجبعلی منصور محمود جم
عبدالحسین هژیر علی سهیلی
منوچهر اقبال عبدالحسین هژیر
سرلشکر جسن ارفع حسین علا
جواد بوشهری محمد مصدق
منوچهر اقبال احمد قوام
داور رجبی
جهانگیر حق شناس
محمد مصدق
غلامعلی میکده
سرلشکر عباس گرزن
فضل‌الله زاهدی
سرلشکر ولی انصاری حسین علا
سرلشکر ولی انصاری منوچهر اقبال
سرلشکر ولی انصاری
ابوالحسن بهنیا
جعفر شریف امامی
جمال گنجی علی امینی
داود رجبی
نصرت الله معینیان
حسن شالچیان
اسدالله علم
محمود کشفیان
حسن شالچیان
حسنعلی منصور
حسن شالچیان امیر عباس هویدا
حسن شالچیان امیر عباس هویدا
حسن شالچیان
جواد شهرستانی
جمشید آموزگار
جواد شهرستانی
ابراهیم فرح بخشیان
جعفر شریف امامی
مرتضی صالحی
عباس صفویان
غلامرضا ازهاری
حسن شالچیان شاپور بختیار
دوران جمهوری اسلامی ایران[ویرایش]


  • یوسف طاهری قزوینی (۱۳۵۷ - ۱۳۵۸)
  • موسی کلانتری (۱۳۵۸ - ۱۳۶۰)
  • احمد امری (۱۳۶۰) (سرپرست)
  • هادی نژادحسینیان (شهریور ۱۳۶۰ - ۱۳۶۴)
  • محمد سعیدی‌کیا (۱۳۶۴ - ۱۳۷۲)
  • اکبر ترکان (۱۳۷۲- ۱۳۷۶)
  • سید محمود حجتی (۱۳۷۶ - ۱۳۷۹)
  • رحمان دادمان (۱۳۷۹ - ۱۳۸۰)
  • صادق افشار (۱۳۸۰) (سرپرست)
  • احمد خرم (۱۳۸۰-۱۳۸۳)
  • محمد رحمتی (۱۳۸۳ - ۱۳۸۷)
  • حمید بهبهانی (۱۳۸۷ - ۱۳۸۹)


معاونت‌های ستادی[ویرایش]


  • معاونت برنامه ریزی و اقتصاد حمل و نقل
  • معاونت توسعه مدیریت و منابع
  • معاونت آموزش، تحقیقات و فناوری
  • معاونت امور مجلس و هماهنگی استانها


پیوند به بیرون[ویرایش]


  • وبگاه وزارت راه و شهرسازی حوزهٔ راه و ترابری
  • وبگاه وزارت راه و شهرسازی حوزهٔ مسکن و شهرسازی